Η ΘΕΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Στο λυκόφως της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης, ένα ανέκδοτο έκανε το γύρω της Μόσχας σχετικά με την κατάσταση της χώρας και της οικονομίας: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, απευθυνόμενος στο Σοβιετικό λαό είπε: «Όταν εμείς αναλάβαμε τη διακυβέρνηση, η οικονομία και η χώρα μας βρίσκονταν στο χείλος του γκρεμού. Απτόητοι, εμείς κάναμε ένα θαρραλέο βήμα μπροστά…»(!).

Θεωρώ ότι αυτό το ανέκδοτο αποτελεί ένα καλό παράδειγμα σχετικά με τις συνέπειες της απρόσεχτης χρήσης της θετικής σκέψης.

Για κάποιο λόγο, πολλοί άνθρωποι βρίσκουν πιο εύκολο να σκέφτονται με αρνητικό τρόπο παρά με θετικό. Φαίνεται ότι χρειάζεται κάποια μεγαλύτερη προσπάθεια να σκεφτόμαστε θετικά, ενώ οι αρνητικές σκέψεις έρχονται ευκολότερα, αβίαστα και απρόσκλητα. Η δημοφιλής προστακτική δήλωση «σκέψου θετικά» είναι τις περισσότερες φορές αναποτελεσματική και σίγουρα από μόνη της δεν είναι το «μαγικό κλειδί» της πόρτας που οδηγεί από την «κόλαση» των αρνητικών σκέψεων, στον «παράδεισο» των θετικών. Η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης προσωπικότητας απαιτεί μεθόδους, τεχνικές και στρατηγικές πολύ πιο σύνθετες από μία απλή λεκτική προσταγή. Εξ’ άλλου, το «θετικό»-ως καλό- και το «αρνητικό»-ως κακό-, έχουν μερικές φορές την αντίθετη ακριβώς σημασία από εκείνη που συνήθως τους προσδίδουμε. Για παράδειγμα, θετικό αποτέλεσμα σε ιατρικές εξετάσεις σημαίνει άσχημα νέα για τον ασθενή. Η ανάπτυξη είναι θετική εξέλιξη, αλλά όχι όταν πρόκειται για κακοήθη όγκο. Σίγουρα εμείς οι μαθηματικοί αισθανόμαστε λίγο άβολα που τόσο μεγάλο ηθικό βάρος πέφτει στους «ώμους» των αρνητικών. Για μας, οι αρνητικοί αριθμοί είναι τόσο «καλοί» όσο και οι θετικοί. Έχουν την ίδια δύναμη, αξία και χρησιμότητα. Χωρίς τα αρνητικά, τα θετικά δεν θα είχαν νόημα. «Το αντίπαλο δέος» δεν είναι κατ’ ανάγκη κακό. Σημαίνει ισορροπία. Η λέξη «στρες» που σήμερα σημαίνει πίεση και ένταση, αρχικά εμφανίστηκε και χρησιμοποιήθηκε ως όρος που δηλώνει τις αντίρροπες δυνάμεις στήριξης των γεφυρών. Η αρνητική ταχύτητα στη Φυσική, δεν είναι μια «κακή» ταχύτητα. Δηλώνει απλά την αντίθετη φορά της κίνησης από αυτή που εμείς αυθαίρετα ορίζουμε ως θετική, ή τα θετικά και αρνητικά ανιόντα και κατιόντα στη Χημεία δεν αποτελούν τα «καλά» και τα «κακά» στην ηλεκτρόλυση.

Με την ίδια λογική που διέπει τις θετικές επιστήμες, θα τολμούσαμε να ισχυριστούμε ότι οι αρνητικές σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές, δεν είναι a priori κακές και αβίαστα ένοχες για οτιδήποτε κακό μας συμβαίνει. Η σκέψη μοιάζει με τον καιρό: από μόνος του ο καιρός δεν είναι ούτε καλός, ούτε κακός. Αν όμως προβάλλουμε τις δικές μας ανάγκες και αισθήματα στον καιρό, τότε αυτός μπορεί να είναι «καλός» για ένα άτομο και «κακός» για ένα άλλο. Για παράδειγμα, οι βροχές το καλοκαίρι μπορεί να είναι καλές για έναν αγρότη, αλλά κακές για έναν παραθεριστή. Οι σκέψεις και τα λόγια από μόνα τους δεν είναι αρκετά για να επηρεάσουν αυτό που νοιώθουμε για τον εαυτό μας και τους άλλους, εάν δεν τα φορτίσουμε με τα αισθήματα. Αυτό που πείθει τα βρέφη πως τα αγαπούν, δεν είναι φυσικά τα λόγια-που ακόμα δεν καταλαβαίνουν-, αλλά η έκφραση του προσώπου, το χάδι, η αγκαλιά, το χαμόγελο, η ικανοποίηση των αναγκών.

Από αρχαιοτάτων χρόνων έχει επικρατήσει η άποψη ότι συναισθήματα όπως η αγάπη, η στοργή, η ζεστασιά, η εμπιστοσύνη, η χαρά, η νηφαλιότητα και η αισιοδοξία, είναι θετικά συναισθήματα τα οποία πρέπει επίμονα να επιδιώκονται και να καλλιεργούνται, ενώ τα –φαινομενικά- αντίθετά τους, όπως το μίσος, ο φόβος, το άγχος, η ενοχή, ο θυμός, η θλίψη, η μοναξιά και η απαισιοδοξία, είναι αρνητικά συναισθήματα τα οποία πρέπει να τα ξεπερνάμε αμέσως, αν όχι να τα αποφεύγουμε εντελώς. Αυτή η στερεότυπη «ετικετοποίηση» του καλού και του κακού, του σωστού και του λάθους, του θετικού και του αρνητικού είναι τόσο βαθιά εδραιωμένη στην ανθρώπινη ψυχή ώστε οποιαδήποτε νοοτροπία και αντίληψη για τον εαυτό μας, τους άλλους, αλλά και την ίδια τη ζωή, να διαμορφώνεται από αυτές τις ετικέτες. Αυτοί που πιστεύουν, ζουν και πορεύονται σύμφωνα με αυτές τις εννοιολογικές αντιστοιχίες, αγνοούν δύο σημαντικές διαπιστώσεις: ότι πολλά από τα παραπάνω αρνητικά συναισθήματα, είναι βασικά χαρακτηριστικά όλων σχεδόν των ανθρώπων που σε κάποια στιγμή της ζωής τους τα βιώνουν και δεν είναι γνωρίσματα και ιδιαιτερότητες μόνο κάποιων χαρακτήρων.

Επιπλέον, οι αντίστροφοι αυτών των «αρνητικών» όρων, δεν είναι κατ’ ανάγκη και οι αντίθετοί τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Νομπελίστας Elie Weisel, «το αντίθετο της αγάπης δεν είναι το μίσος και η εχθρότητα, αλλά η έλλειψη φροντίδας και συμπόνιας». Χάρις σε αυτήν την εννοιολογική σύγχυση, άνδρες και γυναίκες κουβαλούν αισθήματα ενοχής, συναισθηματικής αναστάτωσης, φόβου και οργής ως οχήματα δυσάρεστων συναισθημάτων: δυσαρεστούνται με τη δυσαρέσκειά τους, οργίζονται με την οργή τους, αγχώνονται με το άγχος τους. Δεν αντιλαμβάνονται αυτό που συμβαίνει συχνά, ότι δηλαδή «θετικά» αισθήματα όπως η αγάπη, η στοργή και η ελπίδα πολλές φορές οδηγούν στην απελπισία, στην κατάθλιψη, στο μίσος και στην οργή και είναι απόλυτα πεπεισμένοι για την άσχημη επίδραση που έχουν πάντα πάνω τους τα «αρνητικά» συναισθήματα. Παγιδεύονται σε έναν φαύλο κύκλο μίσους και απόρριψής τους και εμπλέκονται σε έναν άνισο και άδικο πολλές φορές αγώνα ενάντια σ’ αυτά τα «καταραμένα» συναισθήματα, ή προσπαθούν «στρουρθοκαμηλικά» να τα αγνοήσουν χωρίς να αντιλαμβάνονται τη σοφή ύπαρξή τους και ότι αυτά βρίσκονται εκεί και εμφανίζονται για κάποιο λόγο που δεν είναι προφανώς τόσο άχρηστος και επιβλαβής.

Σε μια ενδιαφέρουσα ανάλυση της «δύναμης της αρνητικής σκέψης» ο Βρετανός ψυχολόγος Τόνυ Χάμφρεϋς, ισχυρίζεται ότι αυτό που ονομάζουμε αρνητικές σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές, δεν υπάρχουν! Αυτά που αντιλαμβανόμαστε ως αρνητικά συναισθήματα, σκέψεις και πράξεις, στην πραγματικότητα διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο και λειτουργία: εκείνον της προστασίας μας από τους κινδύνους και την εχθρικότητα του περιβάλλοντός μας. Η αρνητική ετικέτα την οποία δίνουμε συνήθως σε συναισθήματα και δράσεις όπως ο φόβος, ο θυμός, η επιθετικότητα, η ενοχή, η άρνηση, ο εκνευρισμός, η ζήλια, η δυσαρέσκεια, η απελπισία και η απαισιοδοξία, μας εμποδίζει από το να δούμε τα συναισθήματα αυτά ως προστατευτικά της ευάλωτης κατάστασης την οποία βιώνουμε και να τα θεωρήσουμε ως δημιουργικά εργαλεία άμυνας. Ο Χάμφρεϋς υποστηρίζει ότι όλα αυτά που θεωρούμε και καλούμε «αρνητικές» σκέψεις, συναισθήματα και πράξεις, είναι στην ουσία δημιουργικές απαντήσεις στην αντίληψη ότι κινδυνεύει η αυτοεκτίμησή μας και δρουν προστατευτικά ενάντια στην πιθανότητα να μας πληγώσουν, να μας προσβάλλουν ή να μας εξευτελίσουν ξανά. Επιπλέον αποτελούν προσπάθειες αφύπνισης για την ανάγκη αυτοδιόρθωσης και αλλαγής και παρέχουν την ενέργεια και την ώθηση να αναλάβουμε την απαιτούμενη δράση γι’ αυτήν την αλλαγή.

Το γεγονός είναι ότι στον κόσμο μας οι άνθρωποι δεν είναι ομοιόμορφα προικισμένοι με δύναμη, πλούτο και οικονομική ή κοινωνική θέση. Αξιοσημείωτο επίσης είναι το γεγονός ότι διαφορετικοί άνθρωποι αντιδρούν διαφορετικά στην ίδια κατάσταση και η πρωταρχική ενστικτώδης αντίδραση είναι να προστατέψουν τον εαυτό τους από την απόρριψη και τον εξευτελισμό. Τα άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση θα αντιδράσουν δυναμικά παίρνοντας όλα εκείνα τα μέτρα που απαιτούνται για συναισθηματική αλλαγή, ενώ εκείνα τα άτομα που είναι συναισθηματικά και κοινωνικά ευάλωτα, θα υιοθετήσουν έναν πιο προστατευτικό τρόπο για να αμυνθούν. Ζούμε σε έναν κόσμο ανασφαλή και εχθρικό όπου όλοι μας αισθανόμαστε συνεχώς την ανάγκη να μας αγαπούν, να μας αποδέχονται, να μας σέβονται και να μας θαυμάζουν. Η ανάγκη αυτή βρίσκεται κάτω από συνεχή απειλή από το συναισθηματικό και κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο κινούμαστε.

Ο φόβος, το στρες, τα ξεσπάσματα θυμού, οι ενοχές, η απαισιοδοξία και οι υπεκφυγές είναι εκδηλώσεις της δραματικής ανάγκης για προστασία του εαυτού μας από την απόρριψη και τον εξευτελισμό. Είναι αμυντικές στρατηγικές, η ασπίδα και το σύστημα προειδοποίησης που σοφά αναπτύσσει η ψυχή και το μυαλό. Αν ο καθένας μας αρχίσει να θεωρεί τους άλλους ως σύνθεση συναισθημάτων, συμπεριφορών και σκέψεων, ούτε θετικών ούτε αρνητικών, αλλά ως ατομικών απαντήσεων σε στιγμές και καταστάσεις που σκοπό έχουν την προστασία, τον αυτοέλεγχο και την αυτορύθμιση, ο κόσμος θα ήταν λιγότερο βίαιος και σκληρός. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι μία παγίδα που έγκειται στις διάφορες «ετικέτες» και εξαρτάται από εμάς τους ίδιους να μην παγιδευτούμε. Οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές, θετικές ή αρνητικές, αποτελούν μέρος του αμυντικού μας μηχανισμού ο οποίος είναι σκόπιμο να παραμείνει σε λειτουργία μέχρι να οδηγηθούμε στην ωριμότητα και να αισθανθούμε μεγαλύτερη προσωπική και διαπροσωπική ασφάλεια. Και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Τζούλη Νόρεμ, ψυχολόγος σε Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης και πρωτοπόρος της «αμυντικής απαισιοδοξίας», «…χωρίς την προστασία του άγχους, του φόβου και του θυμού, τα λιοντάρια που βρίσκονται εκεί έξω θα μας είχαν κατασπαράξει από καιρό!»

Γράφει ο Νίκος Μάντζιος, MSC, Med, Μαθηματικός.

Ο Νίκος Μάντζιος γεννήθηκε στην Πύλη Τρικάλων.

Σπούδασε Μαθηματικά στη Ρώμη και άσκησε για αρκετά χρόνια το επάγγελμα του φροντιστή.Παρακολούθησε μεταξύ άλλων,σεμινάρια Νοηματικής γλώσσας, Γραφή Braille, Συμβουλευτικής ψυχιατρικής, Αφηγηματικής τέχνης και Δημιουργικής γραφής.

Ασχολήθηκε με την μετάφραση και διερηνεία στα ισπανικά και ιταλικά.Είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών διπλωμάτων (μάστερ):στην Αθλητική αναψυχή και στην Ειδική αγωγή και Εκπαίδευση. Έχει δημοσιεύσει άρθρα στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο για μαθηματικά και τη διαχείρισει του άγχους των εξετάσεων.

 Τα τελευταία χρόνια διδάσκει μαθηματικά σε δομές Ειδικής Αγωγής. Είναι παντρεμένος με την Μαρία Χοσέ και έχει δύο γιούς, τον Γιώργο Μανουέλ και Ορέστη Χαβιέρ επίσης μαθηματικούς.